Dlaczego nie wolno zakładać maluchom butów po starszym rodzeństwie, po co mamy uważnie przypatrywać się śladom mokrych stópek naszych dzieci i dlaczego trampolina może być groźna – zdradza fizjoterapeutka Katarzyna Nosal.

Z jakiego powodu dziecko nagle zaczyna się garbić? Rzadko można usłyszeć, jak mama upomina np. trzylatka, by się wyprostował, ale z siedmiolatkiem jest to już poważny problem.

Musimy zdawać sobie sprawę z tego, że gdy dziecko idzie do szkoły, całkowicie zmienia się jego tryb życia. Znacznie więcej czasu zaczyna spędzać, siedząc w ławce szkolnej, niż w podskokach na placu zabaw. I nie łudźmy się: często miejsce nauki nie jest przystosowane do wzrostu dziecka. Krzesło jest zbyt wysokie, biurko zaś zbyt niskie. Co z tego wynika? Dziecko przyzwyczaja się do nieprawidłowej postawy ciała.

Statystyki to potwierdzają? Faktycznie najwięcej dzieci z wadami postawy ciała to osoby w wieku szkolnym?

Tak, najczęściej zgłaszają się po radę rodzice 7 – lub 8-latków i wczesnych nastolatków w wieku 11–13 lat – w tym okresie są skoki wzrostowe, które mogą znacznie nasilić m.in. występujące asymetrie ramion, co prowadzi do powstania skrzywienia kręgosłupa.

Dorośli mogą w jakiś sposób zapobiec wszelkim skrzywieniom kręgosłupa u swoich dzieci?

Nie ma rzeczy niemożliwych! Przede wszystkim obserwujmy własne dziecko. Nie tylko w wieku szkolnym, ale od pierwszego roku życia. Oglądajmy plecy, łopatki, czy są symetryczne, ustawienie głowy, czy syn lub córka nie pochyla jej niewłaściwie, ustawmy dziecko na baczność i przypatrzymy się, jak łączą się jego stopy, czy kolana nie są zbyt szeroko rozstawione.

Na co powinni zwrócić uwagę dorośli, gdy próbują ocenić postawę ciała swojego dziecka?

Na pewno objawem sygnalizującym problem jest brak równowagi u dziecka, które już sprawnie chodzi. Kolejne znaki, że dzieje się coś złego, to: częste potykanie się, wywracanie, nierówny chód, przywiedzenie przodostopia, deformowanie obuwia, niesymetryczne ramiona i łopatki. To nie jest tak, że bez doświadczenia nie zauważymy wad postawy. Te sygnały są czytelne i wyraźne, wystarczy poświęcić na to trochę czasu. I najważniejsze: aktywizujmy dzieci. Ruch jest najlepszą bronią w walce z wadami postawy ciała. Obserwuję, że maluchy bardzo mało się ruszają.

Za mało ruchu to…

…gdy nasze dziecko nawet godziny dziennie nie spędza aktywnie: biegając, skacząc czy po prostu spacerując.

Jedna godzina aktywności i można być spokojnym, zapomnieć o skoliozie czy lordozie?

Nie można generalizować, ale ruch jest istotny. Niedobór codziennej aktywności fizycznej sprawia, że dochodzi do osłabienia pewnych grup mięśni, inne z kolei ulegają przykurczeniu. Za utrzymanie prawidłowej postawy ciała odpowiadają mięśnie grzbietu, szyi, klatki piersiowej, brzucha, mięśnie pośladkowe, czworogłowy uda i kulszowo-goleniowe. Nie można zapomnieć też o mięśniach utrzymujących prawidłowe ustawienie oraz sklepienie stopy.

Czyli ile godzin ma biegać Jaś, by miał zdrowe stopy i kręgosłup?

Obowiązkowe minimum to 60 minut dziennie. Jaś może poświęcić godzinę na jakąkolwiek aktywność.

Co jeszcze powinien robić rodzic, by nie dopuścić do choroby?

Kontrolować postawę dziecka i przede wszystkim uczyć je samokontroli. By samo zwracało uwagę na to, jak siedzi, stoi czy chodzi. Nie spędzamy z nim 24 godzin na dobę, a sporadyczne reprymendy nie rozwiążą problemu. Dziecko powinno stale wyrabiać sobie nawyk utrzymywania skorygowanej postawy. Z czasem będzie automatycznie i nieświadomie panowało nad jej utrzymaniem. Pomocna w kształtowaniu prawidłowej postawy będzie wizyta u fizjoterapeuty.

Jak dbać o stopy dziecka?

I ja o coś panią zapytam: jak pani wybiera buty dla dzieci?

Właściwie same o tym decydują. Wyznacznikiem jest to, czy buty są wygodne, lekkie. Staram się, by w bucie zostawało ok. 1 cm ze względu na szybki wzrost długości stopy. To źle?

Usystematyzujmy wiedzę, bo najczęściej problemy ze stopami dorosłych ludzi mają początek w dzieciństwie.

To nie są wrodzone wady?

Wbrew pozorom zdecydowana większość ludzi rodzi się ze zdrowymi stopami! Stopa kształtuje się od urodzenia. Na jej kształt wpływają obuwie, jakie wybieramy, i podłoże, po jakim porusza się dziecko. Z konieczności najczęściej chodzimy po podłożu twardym, po chodniku, więc but nie powinien mieć zbyt cienkiej podeszwy, musi amortyzować wstrząsy powstające w czasie chodzenia. Wady stóp są jednak często związane z deficytem mięśniowym. Niestety z badań wynika, że tylko 30% dorosłych nie odczuwa żadnych dolegliwości stóp.

Jak prawidłowo dobrać buty dziecku?

Podeszwa musi być elastyczna, w żadnym wypadku twarda i sztywna, bo taka uniemożliwia prawidłową pracę stopy. Z usztywnioną piętą, która będzie wspomagać prawidłowe ustawienie stopy, a ok. 0,5 cm zapasu w bucie pozwoli na prawidłowe ułożenie palców i swobodne poruszanie nimi. Z zapięciem sięgającym daleko w kierunku czubka, aby można było łatwo włożyć buty, a następnie dobrze dopasować do stopy. I najważniejsze: nie zostawiajmy butów dla młodszych dzieci po starszym rodzeństwie. But może już być zdeformowany, przez co wady przeniosą się na siostrę czy brata. Oczywiście nie musimy stosować tej zasady u maluszków, które jeszcze nie chodzą.

Buty z wkładką ortopedyczną pomogą w prawidłowym kształtowaniu stopy?

Absolutnie nie! Nie kupujmy butów z wkładką ortopedyczną bez konsultacji z ortopedą lub fizjoterapeutą. O tym, czy jest ona potrzebna, powinien zdecydować specjalista po wykonaniu szczegółowego komputerowego badania stóp i postawy. Jeżeli wkładki są wskazane, to najlepszą opcją jest wykonanie wkładek indywidualnych, które skorygują ustawienie stóp i będą maksymalnie dopasowane. Pamiętajmy też, że wady stóp mogą powodować kolejne zaburzenia postawy ciała, np. koślawość kolan czy asymetryczne ustawienie miednicy, czego następstwem mogą być skrzywienia kręgosłupa.

Jeśli stosunkowo wcześnie wykryjemy, że dziecko ma płaską stopę czy inną wadę, jest szansa to wyleczyć przed szkołą?

Oczywiście. Wczesne wykrycie choroby zapewnia szybkie wyleczenie. Jeśli wyłapiemy wadę u trzylatka lub czterolatka i zaczniemy intensywnie nad nią pracować, to całkiem możliwe, że w szkole ten problem zniknie.

Czy dziecko z płaską lub koślawą stopą może uprawiać sport?

Wręcz jest to wskazane! Ćwiczenia najlepiej wykonywać boso na materacu lub macie.

A poza gimnastyką korekcyjną? Piłka nożna, basen, tenis?

Nie widzę przeciwwskazań. Pływać radzę niemalże codziennie. Piłka nożna czy siatkówka też nie są zakazane, ale gdy wada jest już dość zaawansowana, lepiej zasięgnąć fachowej opinii.

Czy są jakieś absolutnie zakazane dyscypliny?

Na pewno dziecko z wadą stóp czy kręgosłupa nie powinno biegać ani skakać boso po podłożu twardym, z kolei przy hipermobilności stawów niebezpieczne mogą się okazać skoki na trampolinie. W razie wątpliwości najlepiej skonsultować się ze specjalistą.

O czym rodzice nie mogą zapomnieć?

O pilnowaniu i kontrolowaniu dziecka, żeby systematycznie i prawidłowo wykonywało ćwiczenia. Fizjoterapeuci dziś radzą nawet przy niewielkich skrzywieniach kręgosłupa bazować na ćwiczeniach indywidualnych, dostosowanych do potrzeb dziecka. Zwracajmy uwagę na plecak ucznia, na jego wagę! Nie może go nosić na jednym ramieniu, szelki muszą być szerokie. Raczej nie kupujmy dużej torby na pasku, którą mały sportowiec może zawiesić na jedno ramię. Podczas bilansów pediatrycznych prośmy specjalistę o sprawdzenie ułożenia stóp, kolan, łopatek, symetrii miednicy i ramion. Dobrym testem, który sami możemy przeprowadzić, jest też sprawdzenie odcisku mokrej stópki dziecka, wówczas można zauważyć, czy jest zbyt płaska, czy nie. Jeśli ślad nie ma wcięcia pośrodku stopy i przypomina kształtem spód żelazka, malec ma płaskostopie. A najlepiej jest przeczytać ten tekst i pójść z synkiem lub córką na boisko czy plac zabaw!

Słowniczek wad postawy ciała

Wady postawy: kolana i stopy

• Stopa płaska – spłycenie lub całkowity brak sklepień stopy.
• Stopa koślawa = stopa pronująca – przeciążony przedział przyśrodkowy stopy, staw skokowy pochylony do wewnątrz.
• Stopa płasko-koślawa – spłycenie lub całkowity brak sklepień stopy, staw skokowy pochylony do wewnątrz.
• Stopa szpotawa – uniesienie i skrócenie wewnętrznego brzegu stopy, przeciążenie przedziału bocznego stopy.
• Kolana koślawe – odchylenie osi kończyn dolnych prowadzące do zwiększenia odstępu między kostkami goleni w postawie na baczność.
• Kolana szpotawe – kolana nie stykają się w postawie na baczność, odwrotność koślawości.

Wady postawy: kręgosłup

• Skolioza – jest potocznie mylnie określana jako boczne skrzywienie kręgosłupa (w prawą lub lewą stronę). W rzeczywistości skolioza to skrzywienie trójpłaszczyznowe w płaszczyźnie czołowej (boczne, wynoszące ponad 10 stopni), w płaszczyźnie strzałkowej (pogłębienie lub spłycenie kifozy piersiowej i lordozy lędźwiowej) oraz w płaszczyźnie poprzecznej (rotacja i torsja kręgów). Zamiast naturalnej, delikatnie łukowatej formy kręgosłup przybiera postać litery S. Skolioza najczęściej obejmuje piersiowy odcinek kręgosłupa (górną część pleców) lub rozwija się pomiędzy odcinkiem piersiowym a lędźwiowym (środkowa część pleców). Rzadko pojawia się tylko w odcinku lędźwiowym.
• Plecy okrągłe = pogłębiona kifoza piersiowa = hiperkifoza piersiowa – nadmierne wygięcie kręgosłupa piersiowego ku tyłowi w płaszczyźnie strzałkowej.
• Plecy płaskie – spłycenie lub zniesienie fizjologicznych krzywizn kręgosłupa w płaszczyźnie strzałkowej oraz zmniejszenie przodopochylenia miednicy.
• Hiperlordoza lędźwiowa – nadmierne wygięcie kręgosłupa lędźwiowego ku przodowi w płaszczyźnie strzałkowej. Jej dodatkowe objawy to wystający brzuch, uwypuklone pośladki i zwiększone przodopochylenie miednicy.